Otkako se pojavila u decembru 2019. godine u Kini, u provinciji Hubei, bolest COVID-19 izazvana novim koronavirusom SARS-CoV-2, se vrlo brzo proširila i poprimile odlike pandemije. Iako je među oboljelima značajno više odraslih osoba, nije zanemarljiv broj oboljele djece i značaj koji djeca mogu da imaju u transmisiji infekcije. Zahvaljujući brzoj reakciji globalne naučne zajednice, a posebno kineskih stručnjaka, shvaćeni su mnogi ključni aspekti transmisije infekcije ali mnoga pitanja, posebno ona koja se tiču djece, i dalje ostaju. U ovom tekstu su izdvojena iz literature neka od trenutnih saznanja o epidemiološkim karakteristikama i transmisiji bolesti COVID-19, sa posebnim osvrtom na pitanja koja se odnose na djecu, a koja bi mogla biti od koristi pedijatrima.
EPIDEMIOLOŠKE KARAKTERISTIKE
- Prvi potvrđen slučaj djeteta oboljelog od bolesti COVID-19 je objavljen 20. januara ove godine u provinciji Hubei. Ubrzo potom je u Šangaju zabilježen prvi slučaj djeteta oboljelog od ove bolesti van provincije Hubei koji je istovremeno i prvi slučaj transmisije infekcije sa djeteta na odraslu osobu.
- Prema podacima iz Kine, Koreje, Engleske i SAD-a, djeca čine između 1 i 5% svih oboljelih ali su, prema posljednjim saznanjima, u jednakom riziku od infekcije kao i odrasle osobe.
- Kod velike većina oboljele djece je dokazano da su imala kontakt sa bolesnom osobom, najčešće članom porodice.
- Od bolesti COVID-19 podjednako obolijevaju muška i ženska djeca.
- Smatra se da djeca imaju značajno manji rizik da obole od teških oblika bolesti ali da su dojenčad i novorođenčad pod većim rizikom u poređenju sa starijom djecom. Tešku formu bolesti je do sada imalo oko 10% oboljele djece mlađe od godinu dana, oko 7% djece starosti od 1 do 5 godina, oko 4% djece starosti od 6 do15 godina i 3% djece starosti od 16 do 18 godina.
- Iako kod djece vrlo rijetki, smrtni ishodi su prijavljeni kod oboljelih mlađih od godinu dana ali i kod nekoliko slučajeva starije djece.
- Studije govore da 15%, a po nekima i 66% djece sa potvrđenom infekcijom nema ni kliničke niti radiografske znakove bolesti.
INKUBACIJA
- Prema dosadašnjim saznanjima, period inkubacije iznosi 5 do 6 dana, najkraće 1 dan, a najduže 14 dana.
- Da bi period trajanje inkubacije kod male djece mogao biti kraći, govori slučaj dojenčeta oboljelog od COVID-19 bolesti iz provincije Hubei kod čijeg roditelja su se simptomi bolesti pojavili 8. dana od dana postavljanja dijagnoze bolesti kod dojenčeta. Moguće je, međutim, i da je dojenče bilo izvor infekcije za roditelje.
- Prijavljeni slučajevi pojave simptoma bolesti 24. i 27. dana od kontakta se, prema WHO, mogu prije smatrati posljedicom druge zaraze nego dugom inkubacijom.
PUTEVI PRENOŠENJA
- Glavni put prenošenja je kapljični. Virus u kapima sekreta ulazi preko usta, nosa i sluznice očiju osobe u neposrednoj blizini.
- Virus je dokazan u respiratornom traktu oboljelih 1 do 2 dana prije pojave simptoma i može da bude prisutan i 8 dana nakon nestanka simptoma bolesti kod srednje teških i do 2 nedjelje kod teških slučajeva.
- Može se prenijeti i kontaktom. Utvrđeno je da virus SARS-CoV-2 može preživjeti do 4 sata na bakru, do 24 sata na kartonu i do 2-3 dana na plastici i nehrđajućem čeliku, iako u značajno smanjenom titru.
- Studije su sugerisale da se virus prenosi takođe i fekalno-oralnim putem.
- Virusna RNK je nađena u stolici oboljelih 5. dana od pojave simptoma, kao i u punoj krvi, serumu, pljuvački i urinu. Dugotrajno prisustvo virusne RNK je utvrđeno u nazofaringsu (do 37 dana kod odraslih) i u stolici (više od mjesec dana nakon infekcije kod djece). Smatra se da prisustvo virusne RNK može biti koristan prognostički marker. Važno je naglasiti da prisustvo virusne RNK nije isto što i infektivnost.
- Kako nije zabilježena značajna razlika u virulentnosti kod asimptomatskih i simptomatskih bolesnika, potencijal prenosa virusa od asimptomatskih bolesnika je značajan ali nije još uvijek jasno koliki uticaj ova vrsta prenosa ima na ukupnu dinamiku epidemije. Udio pre-simptomatskog prenosa procijenjeno je da iznosi između 48% i 62%.
- Vertikalna transmisija. U literaturi se najviše, za sada, citira izvještaj iz Kine o devetoro zdrave novorođenčadi koje su carskim rezom rodile žene oboljele od COVID-19. Ipak, prije par dana je objavljen slučaj novorođenčeta kod koga su samo dva sata nakon rođenja nađena povišena IgM antitijela na SARS-CoV-2 i povišeni laboratorijski znaci infekcije. Kod majke ovog djeteta je potvrđena infekcija 23 dana prije poroda. Porod je obavljen carskim rezom u operativnoj sali sa negativnim pritiskom pri čemu je majka imala N95 masku i nije imala kontakt sa djetetom.
- Dojenje. Kao jedno od pitanja za koja se od naučne zajednice traži da što prije da odgovor je: Da li se virus SARS-CoV-2 izlučuje putem majčinog mlijeka? Kako još uvijek ne postoje dokazi da se virus nalazi u majčinom mlijeku oboljelih žena, a s obzirom na sve prednosti koje ima majčino mlijeko nad adaptiranim mliječnim formulama, WHO za sada preporučuje majkama koje su oboljele od ove bolesti i majkama sa sumnjom na infekciju da doje ali uz provođenje rigoroznih mjera prevencije prenošenja infekcije na dijete uključujući i pravilno rukovanje i dezinfekciju pumpe ukoliko majka izmuza mlijeko. Međutim, kako se infekcija djeteta putem majčinog mlijeka ne može isključiti, preporuka Kineskog stručnog konsenzusa, je da ovu djecu ne treba hraniti sa majčinim mlekom izuzev ukoliko je majčino mlijeko testirano i negativno na SARS-CoV-2.
Pripremila Mr sc. dr Nina Marić