Rota virus je najvažniji pojedinačni uzročnik ozbiljne dijareje sa dehidratacijom u ranom djetinjstvu.
Sa epidemiološkog stanovišta utvrđeno je da ovaj virus uzrokuje 125 000 000 slučajeva dijareje godišnje kod djece mlađe od 5 godina. Rota virusna infekcija je najčšća u zimskim mjesecima u umjerenoj klimi. Za razliku od drugih zimskih virusa, poput virusa gripa, ovaj talas povećane incidence nije uzrokovan jednim prevalentnim rodom ili serotipom. Tipično nekoliko serotipova predominira u datoj zajednici jednu ili dvije sezone , dok obližnja mjesta mogu bti pogođena nesrodnim sojevima. Bolest ima tendenciju da bude najozbiljnija kod pacijenata starosti od 3 do 24 mjeseca, iako se četvrtina težih slučajeva javlja poslije druge godine života, a serološki dokazi infekcije se razvijaju kod praktično sve djece do 4 ili 5 godine života. Dojenčad do 3 mjeseca su relativno zaštićena antitjelima koja su prošla posteljicu, a moguće i onim iz majčinog mlijeka. Infekcije kod novorođenčadi i odraslih koji su u bliskom kontaktu sa inficiranom djecom su uglavnom asimptomatske. Rota virus se efikasno širi feko-oralnim putem i epidemije se često javljaju u dječijim bolnicama i drugim dječijim ustanovama. Virus se često izlučuje u stolici u visokim koncentracijama prije, tokom i danima nakon kliničkog ispoljavanja bolesti.
- Patogeneza odnosno mehanizam nastanka virusnog gastrenterokolitisa vezana je za sposobnost selektivne infekcije i uništavanja vilozne ćelije tankog crijeva. Patološke promjene ne moraju biti u korelaciji sa ozbiljnošću kliničkih simptoma i obično nestaju prije kliničkog povlačenja bolesti. Virusne infekcije koje selektivno pogađaju vilusne ćelije dovode do:
- Neravnoteže između crijevne apsorpcije i sekrecije tečnosti i malapsorpcije složenih ugljenih hidrata, posebno laktoze.
Pretpostavlja se da rotavirusni nestruktuirani protein funkcioniše kao enterotoksin. Povećana osjetljivost novorođenčadi u odnosu na stariju djecu i odrasle može se objasniti brojnim faktorima: nedostatak specifičnog imuniteta, smanjenu crijevnu funkcionalnu rezervu, nerazvijene mehanizme nespecifične odbrane kao što su želučana kiselinska barijera i sluz.
Najčešći znaci infekcije
Nakon kratkog inkubacionog perioda od 48 časova javljaju se prvi znakovi infekcije (groznica, povraćanje na koje se nadovezuju česte vodenaste stolice). Povraćanje i povišena temperatura nestaju tokom drugog dana bolesti, ali se proliv često zadržava 5-7 dana. U stolici nema tragova krvi. Dehidracija se može brzo razvijati i pogoršavati posebno u dojenačkom periodu. Teška rotavirusna dijareja se razvija kod pothranjene djece, imunodeficijentne djece kao i kod djece sa osnovnim crijevnim bolestima (npr. sindrom kratkog crijeva).
Kako spriječiti i pravilno liječiti rotavirusnu infekciju
U liječenju rotavirusne infekcije na prvom mjestu je sprečavanje i liječenje dehidracije. Antivirusni lijekovi nisu potrebni u liječenju virusnog gastroenteritisa. Brojne studije nisu pokazale korist od upotrebe antiemetika i antidijaroika. Nisu korisni niti antibiotici. Terapija probioticima kao što su Lactobacillus species su se pokazale uspješnom u smanjenju intenziteta i skraćenju trajanja bolesti.
Rehidracija oralnim putem može se postići kod većine pacijenata. Savremeni rastvori za rehidraciju sadrže odgovarajuće količine natrijuma i glukoze i obezbjeđuju optimalnu apsorpciju tečnosti iz crijeva. Rehidraciju oralnim putem treba provoditi 6-8 časova, a odmah potom treba početi sa ishranom. Davanje rehidratacione tečnosti, sporo ali ravnomjerno, obično 5ml/min smanjuje povraćanje i doprinosi uspjehu oralne terapije. Rastvori za rehidraciju se nastavljaju davati kao nadoknada za tekuće gubitke stolicom. Za djecu sa nezaustavljivim povraćanjem (ili ako su u šoku) potreban je u početku intravenski put rehidracije. Nakon što je postignuta rehidracija, povratak ishrani odgovarajućoj za uzrast, pokazao se kao dobar u brzom oporavku od virusnih gastroenteritisa. Produžena primjena duže od 12 časova samo čistih tečnosti ili razrijeđenih formula nije korisna i samo produžava trajanje proliva. Ishranu majčinim mlijekom treba nastaviti i tokom rehidracije. Nekim dojenčadima više odgovara ishrana bez laktoze tokom nekoliko dana, iako to nije potrebno za većinu djece.
Većina smrtnih ishoda su posledica dehidracije i dešava se kod dojenčadi sa ograničenim pristupom liječenju i njezi.
Djeca mogu imati više puta u životu rotavirusnu infekciju, ali je ona svaki put sve manje ozbiljna, Poslije prve infekcije imaju ograničenu zaštitu od slijedeće infekcije (38%) i dijareje (77%), ali imaju znatnu zaštitu od teške infekcije (87%).
Prevencija – dobra higijena smanjuje prenošenje virusnog gastroenteritisa, ali čak i u društvima sa najrazvijenijom higijenom djeca budu zaražena zbog visoke infektivnosti virusa. Pažljivo pranje ruku i postupci izolacije pomažu u kontroli bolničkih infekcija.
Vakcinacija
Vakcina protiv Rota virusa, kao i sve druge vakcine, djeluje preventivno jer jača odbrambene snage organizma tako što potiče stvaranje specifičnih antitijela protiv ovog virusa. Postoje dva tipa ove vakcine. Prva je već u upotrebi u nekim zemljama a sadrži oslabljeni virus – ne može izazvati bolest, ali aktivira imunološki sustav i pruža zaštitu pri susretu s istim tipom Rota virusa kao i unakrsni učinak protiv drugih sličnih tipova virusa. Drugi tip vakcine je u izradi i biti će ostvarena kopijom virusa nastalom rekombinacijom DNK (t.j. njegove genske strukture) koji će pružati zaštitu od više različitih serotipova virusa i nema nikakvog rizika za dijete. Vakcina se daje per os (na usta). Vakcina se može dati zajedno s drugima koji se daju u injekciji (za difteriju, tetanus, pertusis, dječje paralize, hepatitisa B i Hemofilus influence).
Vakcinacija protiv Rota virusa nije obavezna i odluka o vakcinisanju ovisi o roditeljima i savjetu izbranog pedijatra koji poznaje zdravstveno stanje djeteta. Budući da jača odbrambene sposobnosti organizma vakcina protiv rota virusa daje se djeci koja imaju veći rizik od obolijevanja od teže forme bolest, a to su:
- Djeca sa hroničnim bolestima respiratornog sistema: cistična fibroza, teške forme bronhijalne astme;
- Djeca sa bolestima i manama srca te smetnjama cirkulacije;
- Djeca sa hroničnim bolestima bubrega – glomerulonefritis, nefroza i druge bolesti bubrega;
- Djeca sa bolestima krvi i krvotvornih organa kao i sa urođenim i hroničnim bolestima koje djeluju na smanjenu proizvodnju antitijela (reumatoidni artritis, trombocitopenija, HIV infekcija.
- Djeca sa metaboličkim bolestima kao što je šećerna bolest (Diabetes mellitus);
- Djeca sa sindromom hronične intestinalne malapsorpcije kao što je Crohn-ova bolest ili hronična upala debelog crijeva (ulcerozni kolitis).
Ako se donese odluka o vakcinisanju, treba znati da se prva doza daje od navršenih 6 sedmica života i unutar 90 dana života. Ispitivanje provedeno na oko sto hiljada djece pokazalo je da, poštujući ove termine, nije došlo do pojave bilo kakvih nepoželjnih učinaka kakvi su primijećeni kod prvih vakcina protiv Rota virusa. Naime, prve vakcine su sadržavale nedovoljno pročišćen oslabljeni virus koji je izazivao neželjenja dejstva i izazivao je komplikacije.
Za dojenčad mlađu od 6 nedelja života može se reći da su prirodno zaštićena od Rota virusa. Naime, čini se da ćelije crijeva u toj mladoj dobi još uvijek nemaju receptore na koje se virus može pričvrstiti i ući u ćeliju. Ali, najviše od svega novorođenče je zaštićeno antitijelima koje je dobilo od majke još preko posteljice. Dojenjem se ta odbrana stalno povećava. Sa svakim podojom dojenče prima antitijela koja djeluju na nivou crijevne sluznice i najbolja su prirodna prevencija infekcije Rota virusom.
Dr Danijela Romić, pedijatar